La mégaprison ne doit pas ouvrir, , il faudra fermer cette mégaprison qui ne peut résoudre aucun des problèmes

La mégaprison ne doit pas ouvrir avant qu’elle soit conforme aux permis délivrés.
Elle ne doit pas non plus ouvrir avant qu’elle soit conforme aux normes internationales dont Marc Nève rappelle l’existence dans l’excellente interview ci-dessous.
Elle ne doit pas ouvrir tant que le cadre du personnel ne sera pas plein, ou pas plus que ce que ne permet le cadre du personnel qui pourra effectivement être engagé: nous plaidons pour que les gens ne postulent pas pour garder cette prison qui va financer des multinationales douteuses qui travaillent avec des dictatures.
Finalement, lorsqu’elle pourra ouvrir, il faudra fermer cette mégaprison qui ne peut résoudre aucun des problèmes qu’elle ne devait de toute façon pas résoudre, qui va au contraire aggraver dangereusement le désastre carcéral, tout en gaspillant une quantité astronomique d’argent public.
La solution à la surpopulation carcérale et aux mauvaises conditions de détention, c’est moins de prison, beaucoup moins de prison, et plus d’humanité. Pas plus de prison semi-privatisées high-tech.

La nouvelle méga-prison de Haren est déjà dépassée avant même son ouverture dans quelques semaines, selon Marc Nève, président de la Commission centrale de surveillance du système pénitentiaire (CTRG). L’ancien avocat de Marc Dutroux plaide pour des peines plus courtes. Aussi pour son ancien client.
Traduction de l’article de Knack lié ci-dessous.
Par JAN LIPPENS et MICHEL VANDERSMISSEN, Photos FRANKY VERDICKT
La prison de Haren est appelée par euphémisme « le village pénitentiaire », comprenant la « mairie » (le bâtiment administratif avec les salles des visiteurs) et une « place du village », qui est un espace ouvert donnant accès à la mairie, et où les prisonniers sont ventilés.
Le Conseil central de surveillance du système pénitentiaire (CTRG), l’institution fédérale qui conseille le Parlement et le ministre de la Justice sur la politique pénitentiaire, l’a déjà visité deux fois. Les rapports sont accablants. Et plus frappant encore : pas une seule recommandation n’a été prise en compte après la première visite. Le CTRG a constaté, par exemple, que les zones de promenade pour les personnes en cellule de punition sont trop petites ou mal équipées. Une zone de promenade est située sur le toit d’une aile, où les détenus peuvent  » pester  » entre des murs de béton de sept mètres de haut recouverts d’une lourde grille métallique. Le verdict était « indigne ». Le Conseil de surveillance a également critiqué « l’absence totale de salle de loisirs » et la salle de fitness, qui est beaucoup trop petite. Les inspecteurs craignent que le programme d’activités pour les détenus soit trop limité.
Le CTRG est encore plus critique à l’égard du service destiné aux femmes détenues qui sont devenues mères avant ou pendant leur détention. Ils sont autorisés à garder leur enfant avec eux jusqu’à l’âge de trois ans. Ces enfants ne sont évidemment pas des prisonniers et ont droit aux meilleurs soins, mais Marc Nève, président du CTRG, craint que ce ne soit pas le cas. On peut comparer leur aire de jeu à une petite boîte grise en béton. Complètement inamicale pour les enfants. Lorsque j’ai interrogé le directeur Jurgen Van Poecke à ce sujet, il m’a répondu que le sol en béton sera peint en vert. Espèrent-ils que les enfants penseront alors qu’ils jouent sur de l’herbe ?
K. Il y aura de la place pour 1200 détenus dans la prison de Haren. Quelle a été votre première impression ?
MARC NÈVE : J’ai été choqué par la taille. C’est un concept dépassé. Partout en Europe, on s’efforce de réduire la taille des prisons. Il est très difficile de gérer correctement une si grande prison. Haren compte plusieurs départements : des maisons d’arrêt, un département pour les internés, un département pour les femmes avec ou sans enfants, etc. Tous les mouvements entre ces départements seront contrôlés électroniquement à partir de salles de contrôle situées dans trois bunkers.
K. Comment devons-nous nous représenter cela ?
NÈVE : Tous les quartiers ont une porte qui mène à la place du village et à la mairie, où il y a aussi des salles de visite. L’ouverture et la fermeture de toutes ces portes sont synchronisées depuis ces bunkers. Je visite de nombreuses prisons et rencontre de nombreux geôliers. Je doute qu’ils aient assez de connaissances pour faire cette coordination. Ils ne sont pas formés pour cela. Je crains vraiment de gros problèmes, surtout en cas d’incidents.
K. Dans votre rapport, vous écrivez que certaines cellules ne respectent pas les accords et normes internationaux.
NÈVE : Cela s’applique, par exemple, au grand nombre de cellules de contention, où les détenus sont attachés à un lit. À Haren, l’une des cellules de punition par section est équipée comme une cellule de contention, la contention n’étant autorisée que dans des circonstances très exceptionnelles et sous contrôle médical. Le Comité européen pour la prévention de la torture (CPT) les interdit également. Nous proposons de supprimer ces lits de contention.
K. Vous avez également un problème avec les cellules dites « time-out »,
NÈVE : C’est un mauvais concept que Jurgen Van Poecke a ramené de l’institution fermée pour mineurs d’Everberg. Il y a été directeur pendant un moment. Ces cellules sont destinées à permettre aux jeunes de se rafraîchir pendant une très courte période. Ce ne serait pas le cas de Haren. De plus, ces cellules ne bénéficient pas de lumière naturelle, ce qui peut provoquer des crises de claustrophobie. Nous demandons qu’ils soient tous convertis en cellules normales.
K. Le ministre Vincent Van Quickenborne (Open VLD) a récemment visité quelques prisons en Finlande. Les prisons y sont plus petites et plus humaines. Il était impressionné. Mais avec Haren, c’est tout le contraire qui se produit ?
NÈVE : Il ne devrait pas seulement ouvrir de nouvelles petites prisons, mais aussi fermer les vieilles prisons usagées. La seule prison qui sera définitivement fermée est celle de Forest. Sint-Gillis restera ouvert au moins jusqu’à la fin de l’année prochaine. Idem pour l’ancienne prison de Termonde. Et plus il y a de prisons, plus il y a de prisonniers. Il est illusoire de penser que la multiplication des cellules résoudra le problème de la surpopulation.
K. Une nouvelle prison est également en cours de construction à Dendermonde.
NÈVE : Mais quand ouvrira-t-elle ? Aucun personnel ne peut être trouvé. Sur 800 candidats, 200 sont restés après une première sélection. Récemment, le ministre Van Quickenborne s’est rendu à un festival de heavy metal pour chercher des candidats-cipients. Ce n’est pas sérieux ?
K. Haren compte sur 724 employés à temps plein, ainsi que 23 directeurs.
NÈVE : C’est comme une armée mexicaine. Chaque département a son propre directeur, je suppose.
K. Les 36 prisons belges comptent au total 153 directeurs. Est-ce pour aider certaines personnes à obtenir un emploi bien rémunéré ?
NÈVE : Je ne sais pas. J’étais récemment à la prison de Marche-en-Famenne (environ 300 détenus). Il est dirigé par six ou sept gardiens, mais seuls deux étaient actifs. Les autres étaient malades. C’est en fait irresponsable. On dirait que Haren anticipe déjà les futurs burn-out des directeurs.
K. Les nouveaux membres du personnel doivent tous être formés. Mais l’institut de formation n’a pas encore été mis en place, alors que la prison ouvrira dans quelques semaines.
NÈVE : La Cour des comptes et le Conseil d’État ont déjà posé des questions à ce sujet. Comme il n’existe pas d’institut de formation, le ministre a simplement décidé de supprimer la formation obligatoire des conditions de recrutement. C’est incompréhensible.
K. Le ministre et le système pénitentiaire tiennent-ils compte de vos recommandations ?
NÈVE : Nos recommandations après notre première visite concernant plus d’espace de marche, les cellules de temps mort et ainsi de suite, ont été prises en compte à zéro virgule zéro. Je ne sais même pas si le ministre ou quelqu’un de son bureau lit nos rapports. Espérons que certains membres du Parlement le feront. Ils pourraient s’en inspirer pour poser des questions parlementaires au ministre. Je l’espère.
K. N’avez-vous pas eu de contact personnel avec le ministre au sujet de Haren ?
NÈVE : (sec) J’en ai fait la demande officielle il y a plusieurs mois, mais j’attends toujours une réponse. Il m’avait promis, lors de sa prise de fonction, que nous nous rencontrerions régulièrement.
K. Pourquoi le gouvernement ne parvient-il pas à résoudre le problème de la surpopulation ?
NÈVE : Les premiers rapports à ce sujet datent des années 1980. C’était il y a quarante ans. Il y a trop peu de courage politique pour s’y attaquer. Quel politicien oserait enfermer moins de prisonniers ? Pourquoi y a-t-il tant de toxicomanes en prison ? Ne s’agit-il pas avant tout d’un problème de santé ? Pourquoi y a-t-il tant d’internés en prison, malgré les nouveaux centres de psychiatrie légale ? D’ailleurs, leur nombre a encore augmenté ces derniers mois, alors que notre pays a été condamné à plusieurs reprises par l’Europe pour cela. L’érémiste Henri Heimans a dit un jour « que les ordures sont traitées dans ce pays avec plus de soin que les internés ». Pourquoi y a-t-il si peu de peines alternatives ? Les politiciens n’osent pas aller à l’encontre de l’appel populiste en faveur d’une approche toujours plus stricte à l’égard des auteurs de crimes ? La devise est : « Enfermez-les et jetez la clé ».
NÈVE : La plupart des politiciens et des populistes n’ont jamais visité une prison. Ils ne connaissent pas les conditions lamentables. Et ils ont peur de ce qu’ils ne connaissent pas. Prenez la maison de transition d’Enghien, par exemple. C’était une initiative privée. Lorsque l’on a appris qu’une petite « prison » était en cours de construction, la municipalité s’est mise en colère. Récemment, la maison a été fermée par manque d’argent et d’un nouveau directeur. Mais les crieurs d’autrefois sont sortis dans les rues pour garder la maison ouverte. Les politiciens doivent oser aller à l’encontre de l’opinion publique et convaincre les citoyens de l’utilité d’une mesure. Parlez-leur, expliquez-leur ce qui va se passer. Prenez-les au sérieux.
K. Les magistrats, les juges et les procureurs savent-ils ce qui se passe derrière les murs des prisons ?
NÈVE : Non. Il y a également un manque de connaissances sur l’exécution des peines. Par exemple, certains disent que les peines de moins de trois ans n’étaient pas exécutées jusqu’à récemment, mais c’est tout simplement faux. C’était des exceptions, et généralement un bracelet de cheville était utilisé. C’est aussi une punition.
K. La non-exécution de certaines peines légères était destinée à lutter contre la surpopulation, n’est-ce pas ?
NÈVE : La conséquence a été que les juges ont commencé à prononcer des peines plus sévères. Parfois parce qu’ils supposaient que les suspects n’auraient pas à purger leur peine de toute façon. Certains juges d’instruction ont de plus en plus recours à la détention provisoire. Le raisonnement est le suivant : « Vous allez d’abord en prison, car nous ne sommes pas du tout sûrs que le tribunal vous punira assez sévèrement ». Le résultat est que la Belgique est en tête de l’Europe avec près de 40% de prisonniers qui n’ont pas été condamnés mais qui sont quand même en prison. Il ne serait pas mauvais que les magistrats passent une journée dans une prison une fois par an. Ils pourraient ainsi faire l’expérience directe de ce qui s’y passe.
K. L’abus de la détention préventive est un vieux chagrin connu depuis des décennies, n’est-ce pas ?
NÈVE : La législation la plus récente sur la détention préventive date des années 1990. À l’époque, j’ai écrit un article, avec l’avocat Eddy Boutmans, dont la conclusion était la suivante : la nouvelle loi ne changera rien. Malheureusement, on nous a donné raison.
K. Un certain nombre de magistrats vont bientôt passer deux jours et une nuit à Haren dans le cadre d’une « visite d’empathie ». Une bonne chose ?
NÈVE : Les magistrats s’y intéressent beaucoup, mais ils devraient aussi se pencher sur les nombreuses institutions désuètes datant du XIXe siècle. Je les ai déjà invités à venir séjourner à Saint-Gilles. En vain.
K. Cette méconnaissance de la vie carcérale conduit-elle à des punitions irréfléchies ?
NÈVE : Les magistrats devraient en savoir plus sur la véritable punition avant la cour d’assises. Combien de fois ai-je entendu le procureur plaider pour une longue peine « parce qu’après un tiers de leur peine, ils seront de toute façon libérés » ? Ce n’est pas le cas. La libération anticipée est une faveur, pas un automatisme.
K. Freddy Horion est en prison depuis 43 ans, Staf Van Eyken depuis 50 ans. Il y a vingt ans, vous avez déclaré dans une interview : « Personne ne mérite d’être enfermé à vie ». Vous vous en tenez à cela ?
NÈVE : Absolument. Le Conseil de l’Europe a fait une enquête à ce sujet. Dans les pays d’Europe du Nord, la peine maximale est de 17 ans. Dans les pays plus au sud, c’est la prison à vie.
K. La peine de mort a été abolie en Belgique en 1996. L’emprisonnement à vie devrait-il également être aboli ?
NÈVE : Je pense que oui. La Cour européenne des droits de l’homme a déjà rendu des arrêts en ce sens. Lorsqu’une peine n’est plus justifiable pour un détenu, il doit être libéré. J’ai un jour défendu un jeune homme de 20 ans, qui est maintenant en prison depuis plus de 15 ans. Il a été condamné pour avoir tué sa mère adoptive. Une histoire de famille complexe. Eh bien, cet homme ne peut pas être libéré parce qu’il ne fonctionnerait plus dans la société. Je lui ai parlé quand il a été transféré à la prison d’Andenne. Il était ravi de sa nouvelle cellule bien rangée, où il avait une radio. Je ne sortirai plus de ma cellule, ils font trop de bruit dehors’, a-t-il dit. Du pur désespoir. Il n’a que 40 ans, mais il a l’air d’un homme de 60 ans. C’est indigne. Alors qu’il est un prisonnier modèle qui n’a jamais causé de problèmes. Quel est l’intérêt d’une telle phrase ?
K. Michèle Martin, ex-femme du tueur d’enfants Marc Dutroux, vient d’être libérée sans conditions. Vous étiez son avocat à l’époque. Dutroux peut-il aussi être libéré un jour ?
NÈVE : Tout prisonnier doit avoir la perspective d’être libéré, y compris Marc Dutroux. Bien sûr, une personne comme lui devrait continuer à recevoir un encadrement intensif après sa libération. Cela coûte moins cher que la prison. J’étais l’avocat de Robert Van Oirbeek, décédé depuis, le petit Robert comme on l’appelait dans les médias (Van Oirbeek était l’un des gangsters les plus recherchés dans les années 80. Il a été condamné pour vol à main armée et était connu comme le roi des évasions). À un moment donné, il m’a dit : « J’arrête, et si je suis libéré, vous n’entendrez plus jamais parler de moi ». J’ai ensuite négocié avec le procureur général pour obtenir une grâce. Quelques années plus tard, il a été libéré, et il a tenu sa parole. Personne n’a plus jamais entendu parler de lui, il a été complètement oublié par le public et les médias. Il a juste travaillé pendant des années comme chauffeur transportant des personnes handicapées.
K. Tout être humain mérite une seconde chance ?
NÈVE : Certainement. Le petit Robert n’est qu’un exemple. Il y a beaucoup plus d’exemples de libérations réussies que de criminels comme Marc Dutroux qui ne devraient jamais être libérés, pour ainsi dire.
K. Avez-vous encore des contacts avec Dutroux ?
NÈVE : Je ne l’ai pas défendu lors de son procès, mais après sa condamnation, j’ai encore eu des contacts avec lui en prison, ce qui remonte maintenant à un certain temps, mais un de mes amis le suit bien en tant qu’avocat.
K. Quelle impression Dutroux vous fait-il en tant que personne ?
NÈVE : Désolé, cela fait partie de la relation confidentielle entre l’avocat et son client. Il est complètement isolé et a peu ou pas de contact avec les autres prisonniers.
K. Est-il traité de manière inhumaine ?
NÈVE : Je dois faire attention quand je dis cela, mais pendant la période où j’ai eu des contacts avec lui, j’ai trouvé qu’il était parfois dégradant. Les suspects de terrorisme qui comparaîtront bientôt devant la cour d’assises ne sont pas non plus satisfaits de la façon dont ils sont traités en prison.
K. Se sont-ils déjà plaints officiellement auprès du CTRG ?
NÈVE : Oui, mais je ne peux rien vous dire sur le contenu de ces plaintes.
K. Le nombre de récidivistes dans les prisons belges est très élevé : près de 60 %. Pourquoi ça ?
NÈVE : Parce que notre système favorise la récidive. Plus vous restez longtemps en prison, plus le risque de récidive est élevé. Vous avez de plus en plus de contacts avec d’autres condamnés, il n’y a pas d’orientation ni de préparation à la libération. En principe, l’évasion ne constitue pas une infraction pénale, mais toute personne qui s’évade est immédiatement considérée comme un individu particulièrement dangereux, tant par la police que par l’opinion publique. J’ai suivi un certain nombre de prisonniers évadés qui, après avoir été attrapés, ont néanmoins été libérés assez rapidement par le tribunal pénal. Et je le comprends parfaitement.
K. Pourquoi ?
NÈVE : L’énorme énergie qu’ils mettent dans leur fuite, ils peuvent aussi l’utiliser comme une énergie positive pour se réintégrer dans la société. Un de mes clients a été condamné pour vol. Il s’est échappé de prison en pantalon en menaçant un gardien avec un faux pistolet qu’il avait fabriqué avec des miettes de pain dans sa cellule. Pour cette évasion, il a été condamné par contumace à 15 ans de prison supplémentaires. Dix-sept ans après cette condamnation, il a été arrêté aux Pays-Bas. La police néerlandaise elle-même était choquée : que devait-elle faire de cet homme ? Ils ne pouvaient pas du tout lui en vouloir. Il avait vécu tranquillement près de Haarlem toutes ces années et avait travaillé comme facteur pendant dix-sept ans sans le moindre problème. Il m’a dit qu’il avait été très prudent pendant toutes ces années, s’arrêtant à chaque feu rouge pour s’assurer qu’il n’enfreignait pas la loi. (rires) A un moment donné, il s’est battu avec sa petite amie, et elle l’a dénoncé à la police par vengeance. Le juge néerlandais n’a rien compris. Dix-sept ans après son évasion, il doit à nouveau comparaître devant la cour d’assises de Liège. Le procureur a exigé une punition très sévère. J’ai fait valoir qu’il n’était plus le même homme qui avait commis un crime il y a des décennies. Le jury populaire l’a acquitté et il vit à nouveau aux Pays-Bas. Ce client était un bon exemple de la façon dont quelqu’un peut changer et transformer sa vie.
K. Mais parfois, les choses vont dramatiquement mal. Le meurtrier et violeur de Julie Van Espen se promenait librement en attendant son procès en appel pour un autre viol. Il a été condamné à la prison à vie.
NÈVE : C’est bien sûr dramatique. Mais ces cas spécifiques et très mauvais sont une très petite minorité. C’est une chance. Il existe des personnes extrêmement dangereuses, mais beaucoup moins que ce que l’on croit parfois.
K. Nous devons nous débarrasser du mythe selon lequel le gouvernement doit être en mesure de garantir la sécurité totale de ses citoyens. Une citation de Marc Nève, l’avocat de Dutroux.
NÈVE : (rires) Je pense toujours que c’est une déclaration sage. Le gouvernement ne peut pas le garantir, même s’il crée cette impression, par exemple en construisant de grandes et coûteuses prisons.
K. Vous êtes maintenant président à plein temps du Conseil central de surveillance pénitentiaire, et avocat depuis 1979. Comment avez-vous vu cette profession évoluer ?
NÈVE : Malheureusement pas dans un sens positif, du moins pas dans les affaires pénales. L’évolution est même paradoxale depuis la loi Salduz (depuis 2016, les suspects ont le droit d’être assistés par un avocat lorsqu’ils sont interrogés par la police, nvdr). Il s’agit d’une loi très importante, car il est crucial qu’un avocat puisse assister une personne dès le premier interrogatoire. Mais un effet secondaire de cette loi est que beaucoup d’avocats qui ont peu de clients et qui ne sont pas des spécialistes du droit pénal se sont inscrits sur la liste Salduz, de sorte qu’ils sont appelés dès qu’une personne est arrêtée pour être interrogée. A Liège, le chef de la police est venu se plaindre auprès du bâtonnier que ces « avocats de Salduz » n’intervenaient pas du tout lors d’un interrogatoire. Il a déclaré que certains avocats tapaient sur leurs smartphones pendant l’interrogatoire de leur client et ne disaient pas un mot. Ils ont peut-être lancé un programme de formation pour les jeunes avocats là-bas, mais je trouve vraiment inquiétante la façon dont certains avocats exercent leur profession. J’ai l’impression que la qualité de la profession juridique est également en baisse.
K. En tant que francophone, vous avez grandi à Mol et vous parlez parfaitement le néerlandais. Comment ressentez-vous les différences entre les Flamands et les Wallons ?
NÈVE : Mon père travaillait au Centre d’étude de l’énergie nucléaire, alors nous avons déménagé à Mol. Après mes études, je me suis retrouvé au barreau de Liège et maintenant je vis à la frontière linguistique. Je regrette particulièrement que Liège tourne le dos à la Flandre. Ils pensent toujours être une principauté indépendante. Il n’y a pratiquement aucun intérêt pour la Flandre et la langue néerlandaise. En tant qu’avocat, je devais souvent présenter des documents au greffe en néerlandais. L’émerveillement ! Maître, comment allons-nous faire ça ? Comment osez-vous ? Des réactions incroyables.
K. Avez-vous été regardé bizarrement en tant qu’avocat bilingue ?
NÈVE : (sourit) On m’appelait « le Hollandais » parce que je venais toujours au tribunal en vélo.
K. Enfin, si vous deviez vous-même vous retrouver en prison, où voudriez-vous être ?
NÈVE : Eh bien, ça n’a pas d’importance pour moi. Il pourrait même y en avoir plusieurs à la suite. Je pourrai alors les tester tous. (rires)
Source et Traduction : OccupyBelgium

 

Marc Nève, ex-advocaat Dutroux: ‘Iemand levenslang opsluiten heeft geen zin’

Marc Nève: ‘Het is een illusie dat je met meer cellen de overbevolking zult oplossen.’ © FRANKY VERDICKT
Jan Lippens
Michel Vandersmissen

De nieuwe megagevangenis in Haren is al verouderd nog voor ze over enkele weken opengaat, meent Marc Nève, voorzitter van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (CTRG). De gewezen advocaat van Marc Dutroux pleit voor kortere straffen. Oók voor zijn oud-cliënt.

De gevangenis van Haren wordt eufemistisch ‘het gevangenisdorp’ genoemd, inclusief ‘gemeentehuis’ (het administratieve gebouw met de bezoekerslokalen) en een ‘place du village’. Die open ruimte geeft toegang tot het gemeentehuis, en de gevangenen worden er gelucht.

De Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (CTRG), de federale instelling die het parlement en de minister van Justitie adviseert over het gevangenisbeleid, is er al twee keer op bezoek geweest. De rapporten zijn vernietigend. En nog frappanter: met geen enkele aanbeveling na het eerste bezoek werd rekening gehouden. De CTRG stelde bijvoorbeeld vast dat de wandelruimtes voor wie op strafcel zit te klein of slecht ingericht zijn. Een wandelruimte ligt op het dak van een afdeling, waar gedetineerden kunnen ‘ijsberen’ tussen zeven meter hoge betonnen muren, afgedekt met een zwaar metalen rooster. ‘Mensonwaardig’ is het verdict. De Toezichtsraad hekelde ook de ‘totale afwezigheid van een recreatieruimte’ en de veel te kleine fitnesszaal. De inspecteurs vrezen dat het activiteitenprogramma voor de gedetineerden te beperkt zal zijn.

Ik schrok van de grootte van de gevangenis van Haren. Dat is een verouderd concept. Overal in Europa streeft men naar kleinere gevangenissen.

Nog kritischer is de CTRG voor de afdeling voor vrouwelijke gedetineerden die voor of tijdens hun detentie moeder werden. Zij mogen hun kind tot drie jaar bij zich houden. Die kinderen zijn uiteraard geen gevangenen en hebben recht op de beste zorg, maar Marc Nève, voorzitter van de CTRG, vreest dat dit niet het geval zal zijn. ‘Je kunt hun speelruimte nog het best vergelijken met een kleine, grijze, betonnen doos. Volstrekt kindonvriendelijk. Toen ik directeur Jurgen Van Poecke daarop aansprak, antwoordde hij dat de betonnen vloer groen zal worden geschilderd. Hopen ze dat de kinderen dan zullen denken dat ze op gras spelen?’

In de gevangenis van Haren zal plaats zijn voor 1200 gedetineerden. Wat was uw eerste indruk?

Marc Nève: Ik schrok enorm van de grootte. Dat is een verouderd concept. Overal in Europa streeft men naar kleinere gevangenissen. Het is heel moeilijk om zo’n grote gevangenis goed te managen. Haren telt verschillende afdelingen: arresthuizen, een afdeling voor geïnterneerden, een vrouwenafdeling met of zonder kinderen enzovoort. Alle bewegingen tussen die afdelingen zullen elektronisch geregeld worden vanuit controlekamers in drie bunkers.

Hoe moeten we ons dat voorstellen?

Nève: Alle afdelingen hebben een deur die leidt naar de place du village en het gemeentehuis, waar ook bezoekruimtes zijn. Het openen en sluiten van al die deuren wordt vanuit die bunkers gesynchroniseerd. Ik kom in veel gevangenissen en ontmoet veel cipiers. Ik betwijfel of ze over voldoende kennis beschikken om die coördinatie te doen. Ze zijn daar niet voor opgeleid. Ik vrees echt voor grote problemen, zeker bij incidenten.

In uw rapport schrijft u dat sommige cellen niet beantwoorden aan internationale afspraken en normen.

Nève: Dat geldt bijvoorbeeld voor het grote aantal fixatiecellen, waar gedetineerden op een bed worden vastgebonden. In Haren is telkens één van de strafcellen per sectie ingericht als fixatiecel, terwijl fixatie alleen is toegelaten in zeer uitzonderlijke omstandigheden én onder medische controle. Ook het Europese Comité voor de preventie van foltering (CPT) verbiedt ze. Wij stellen voor om die fixatiebedden weg te halen.

U hebt ook een probleem met de zogenaamde time-outcellen.

Nève: Dat is een slecht concept dat Jurgen Van Poecke heeft meegebracht uit de gesloten instelling voor minderjarigen in Everberg. Hij was daar een tijd directeur. Die cellen zijn bedoeld om jongeren een heel korte tijd wat te laten afkoelen. In Haren zou dat niet het geval zijn. Die cellen hebben bovendien geen natuurlijk licht, wat claustrofobische aanvallen kan uitlokken. Wij vragen dat ze allemaal omgebouwd worden tot normale cellen.

Minister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) bezocht onlangs enkele gevangenissen in Finland. Daar zijn gevangenissen kleiner en humaner. Hij was onder de indruk. Maar in Haren gebeurt net het tegenovergestelde?

Nève: Hij zou niet alleen nieuwe, kleine gevangenissen moeten openen, maar ook de oude, versleten instellingen moeten sluiten. De enige gevangenis die zeker zal worden gesloten is die in Vorst. Sint-Gillis blijft minstens tot eind volgend jaar open. Idem voor de oude gevangenis van Dendermonde. En hoe meer gevangenissen, hoe meer gevangenen. Het is een illusie dat je met meer cellen de overbevolking zult oplossen.

Onlangs trok minister Van Quickenborne naar een heavy-metalfestival om daar kandidaat-cipiers te zoeken. Dat is toch niet ernstig?

In Dendermonde wordt toch ook een nieuwe gevangenis gebouwd?

Nève: Maar wanneer zal die opengaan? Men vindt geen personeel. Van de 800 kandidaten bleven er na een eerste selectie 200 over. Onlangs trok minister Van Quickenborne naar een heavy-metalfestival om daar kandidaat-cipiers te zoeken. Dat is toch niet ernstig?

Haren rekent op 724 voltijdse personeelsleden, en ook 23 directeurs.

Nève: Het lijkt wel een Mexicaans leger. Elke afdeling zijn eigen directeur, veronderstel ik.

De 36 Belgische gevangenissen hebben in totaal liefst 153 directeurs. Is dat om sommige mensen aan een goedbetaalde job te helpen?

Nève: Dat weet ik niet. Ik was onlangs in de gevangenis van Marche-en-Famenne (ongeveer 300 gedetineerden, nvdr). Ze wordt geleid door zes of zeven directeuren, maar er waren er slechts twee actief. De rest was ziek. Dat is eigenlijk onverantwoord. Het lijkt alsof Haren al een voorschot neemt op toekomstige burn-outs van de directeuren.

Die nieuwe personeelsleden moeten allemaal worden opgeleid. Maar het opleidingsinstituut daarvoor is nog niet opgericht, terwijl de gevangenis over enkele weken opengaat.

Nève: Het Rekenhof en de Raad van State hebben daarover al vragen gesteld. Omdat er geen opleidingsinstituut is, heeft de minister gewoon beslist om de verplichte opleiding en vorming uit de aanwervingsvoorwaarden te schrappen. Het is onbegrijpelijk.

Houden de minister en het gevangeniswezen rekening met uw adviezen?

Nève: Met onze aanbevelingen na ons eerste bezoek over meer wandelruimte, de time-outcellen enzovoort is nul komma nul rekening gehouden. Ik kreeg zelfs geen ontvangstbewijs van ons eerste rapport, noch van het tweede rapport van juni. Ik weet niet of de minister of iemand op zijn kabinet onze rapporten leest. Hopelijk doen enkele parlementsleden dat wel. Ze vinden daar misschien inspiratie in om de minister parlementaire vragen te stellen. Dat verwacht ik wel.

Had u dan geen enkel persoonlijk contact met de minister over Haren?

Nève: (droog) Ik heb dat maanden geleden formeel aangevraagd, maar ik wacht nog altijd op antwoord. Hij had me bij zijn aantreden nochtans beloofd dat we elkaar regelmatig zouden spreken.

Waarom slaagt de overheid er maar niet in om de overbevolking op te lossen?

Nève: De eerste rapporten daarover dateren van de jaren tachtig. Dat is dus veertig jaar geleden. Er is te weinig politieke moed om dat aan te pakken. Welke politicus durft het aan om minder gevangenen op te sluiten? Waarom zitten zo veel drugsverslaafden in de cel? Dat is toch vooral een gezondheidsprobleem? Waarom zitten zo veel geïnterneerden in de cel, ondanks de nieuwe Forensische Psychiatrische Centra? Hun aantal is de voorbije maanden trouwens weer aan het stijgen, terwijl ons land daar al talloze keren voor veroordeeld is door Europa. Eremagistraat Henri Heimans zei ooit ‘dat het huisvuil in dit land zorgvuldiger wordt behandeld dan geïnterneerden’. Waarom worden er zo weinig alternatieve straffen gegeven?

Marc Nève: ‘Met onze aanbevelingen over de gevangenis van Haren is nul komma nul rekening gehouden.’ © FRANKY VERDICKT

Politici durven niet in te gaan tegen de populistische roep om een steeds strengere aanpak van wie een misdrijf pleegt? ‘Sluit ze op en gooi de sleutel weg’ is het motto.

Nève: De meeste politici en populisten hebben nog nooit een gevangenis bezocht. Ze kennen de lamentabele toestanden niet. En voor wat men niet kent, is men bang. Neem bijvoorbeeld het transitiehuis in Enghien. Dat was een privé-initiatief. Toen bekend werd dat er een kleine ‘gevangenis’ kwam, stond de gemeente in rep en roer. Onlangs werd het huis gesloten bij gebrek aan geld en een nieuwe uitbater. Maar de roepers van vroeger kwamen op straat om het huis open te houden. Politici moeten durven in te gaan tegen de publieke opinie en burgers overtuigen van het nut van een maatregel. Praat met hen, leg uit wat er gaat gebeuren. Neem hen ernstig.

Weten magistraten, rechters en procureurs wel wat zich afspeelt achter de muren van gevangenissen?

Nève: Nee. Ook over de uitvoering van de straffen is er gebrek aan kennis. Sommigen zeggen bijvoorbeeld dat straffen van minder dan drie jaar tot voor kort niet werden uitgevoerd, maar dat klopt gewoon niet. Dat waren uitzonderingen, en meestal werd dan nog in een enkelband voorzien. Dat is ook een straf, hè.

Sommige lichtere straffen niet uitvoeren was toch bedoeld om de overbevolking tegen te gaan?

Nève: Het gevolg was dat rechters strengere straffen begonnen uit te spreken. Soms omdat ze ervan uitgaan dat verdachten hun straf anders toch niet zouden hoeven uit te zitten. Sommige onderzoeksrechters gebruikten steeds vaker de voorlopige hechtenis. De redenering erachter is: ‘Jij gaat nu eerst de bak in, want we zijn er helemaal niet zeker van dat de rechtbank je streng genoeg zal straffen.’ Het gevolg is dat België in Europa aan de top staat met bijna 40 procent gevangenen die niet veroordeeld zijn maar toch al in de cel zitten. Het zou niet slecht zijn als magistraten een keer per jaar een dag zouden doorbrengen in een gevangenis. Dan ondervinden ze aan den lijve wat daar gebeurt.

Het misbruik van de preventieve hechtenis is toch een oud zeer dat al decennia bekend is?

Nève: De jongste wetgeving over preventieve hechtenis dateert van de jaren negentig. Ik schreef toen, samen met advocaat Eddy Boutmans, een artikel met als conclusie: de nieuwe wet zal niets veranderen. We hebben helaas gelijk gekregen.

Een aantal magistraten zou binnenkort twee dagen en een nacht in Haren logeren als ‘inlevingsbezoek’. Een goede zaak?

Nève: De belangstelling van magistraten daarvoor is groot, maar ze zouden ook eens een kijkje moeten nemen in de vele verouderde instellingen uit de negentiende eeuw. Ik heb hen al uitgenodigd om ook eens in Sint-Gillis te logeren. Tevergeefs.

Leidt dat gebrek aan kennis van het gevangenisleven tot ondoordachte straffen?

Nève: Magistraten zouden meer moeten weten over de echte strafuitvoering. Ik heb vaak gepleit voor het hof van assisen. Hoe vaak heb ik het Openbaar Ministerie niet horen pleiten voor een lange straf ‘want na een derde van hun straf komen ze toch vrij’? Dat ís niet zo. Vervroegd vrijkomen is een gunst, geen automatisme.

Freddy Horion zit 43 jaar in de cel, Staf Van Eyken al 50 jaar. Twintig jaar geleden zei u in een interview: ‘Niemand verdient het om levenslang opgesloten te worden.’ Blijft u daarbij?

Nève: Absoluut. De Raad van Europa heeft het ooit onderzocht. In Noord-Europese landen is de maximumstraf 17 jaar. In meer zuidelijk gelegen landen is het levenslang.

Het zou niet slecht zijn als magistraten een keer per jaar een dag zouden doorbrengen in een gevangenis. Dan weten ze wat daar gebeurt.

De doodstraf werd in België in 1996 afgeschaft. Moet ook levenslang worden afgeschaft?

Nève: Dat vind ik wel. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft al uitspraken in die zin geveld. Wanneer een straf niet langer te verantwoorden is voor een gevangene, dan móét hij of zij vrijkomen. Ik verdedigde ooit een jongeman van 20 jaar, die nu ruim 15 jaar in de cel zit. Hij werd veroordeeld voor het doden van zijn adoptiemoeder. Een complex familieverhaal. Wel, die man kán niet meer vrijkomen omdat hij niet meer zou functioneren in de samenleving. Ik sprak hem toen hij naar de gevangenis van Andenne werd overgeplaatst. Hij was in de wolken over zijn nieuwe, nette cel, waar hij een radiootje had. ‘Ik kom hier zeker niet meer uit mijn cel, want buiten maken ze te veel lawaai’, zei hij. Pure wanhoop. Hij is nog maar 40 jaar oud, maar hij ziet eruit als een man van 60. Dat is mensonwaardig. Terwijl hij een modelgevangene is die nooit problemen maakte. Wat is de zin van zo’n straf?

Michèle Martin, ex-vrouw van kindermoordenaar Marc Dutroux, kwam zopas vrij zonder voorwaarden. U was destijds zijn advocaat. Mag Dutroux ook ooit vrijkomen?

Nève: Elke gevangene moet het perspectief hebben om vrij te komen, ook Marc Dutroux. Uiteraard moet iemand als hij na zijn vrijlating verder intensief begeleid worden. Dat kost bovendien minder dan de gevangenis. Ik was advocaat van de inmiddels overleden Robert Van Oirbeek, le petit Robert zoals hij in de media werd genoemd (Van Oirbeek was in de jaren tachtig een van de meest gezochte gangsters. Hij werd veroordeeld voor gewapende overvallen en was berucht als ontsnappingskoning, nvdr). Op een bepaald moment vertelde hij mij: ‘Ik stop ermee. En als ik vrijkom, zul je nooit meer iets over mij horen.’ Ik heb toen met het parket onderhandeld over gratie. Enkele jaren later werd hij vrijgelaten, en hij heeft woord gehouden. Niemand heeft ooit nog iets van hem vernomen, hij werd helemaal vergeten door publiek en media. Hij heeft gewoon jarenlang gewerkt als chauffeur in het vervoer van gehandicapten.

Elke mens verdient een tweede kans?

Nève: Zeker. Le petit Robert is maar één voorbeeld. Er zijn veel meer voorbeelden van geslaagde vrijlatingen dan van misdadigers zoals Marc Dutroux die zogenaamd nooit meer zouden mogen vrijkomen.

Hebt u nog contact met Dutroux?

Nève: Ik heb hem niet verdedigd op zijn proces, maar na zijn veroordeling had ik nog contact met hem in de gevangenis. Dat is nu even geleden, maar een vriend van mij volgt hem goed op als advocaat.

Welke indruk maakt Dutroux als mens op u?

Nève: Sorry, dat behoort tot de vertrouwelijke relatie tussen advocaat en cliënt. Hij zit helemaal afgezonderd en heeft weinig of geen contact met andere gevangenen.

Wordt hij mensonterend behandeld?

Nève: Ik moet voorzichtig blijven met uitspraken, maar in de periode dat ik contact met hem had, vond ik het op bepaalde momenten wel mensonterend. Hoe het vandaag is, weet ik niet. De terreurverdachten die binnenkort voor assisen verschijnen, zijn ook niet tevreden over hoe ze in de gevangenis behandeld worden.

Marc Nève: ‘Hoe langer je in de gevangenis zit, hoe meer risico op recidive.’ © FRANKY VERDICKT

Hebben ze daarover al formeel een klacht ingediend bij de CTRG?

Nève: Ja, maar ik kan u niets vertellen over de inhoud van die klachten.

Het aantal recidivisten in Belgische gevangenissen ligt met bijna 60 procent wel heel hoog.

Nève: Hoe komt dat? Omdat ons systeem recidive bevordert. Hoe langer je in de gevangenis zit, hoe meer risico op recidive. Je krijgt meer en langer contact met andere veroordeelden, er is geen goede begeleiding of voorbereiding op de vrijlating. Ontsnappen is in principe niet strafbaar, maar wie ontsnapt, wordt meteen als bijzonder gevaarlijk individu bekeken, zowel door de politie als door de publieke opinie. Ik heb een aantal ontsnapte gedetineerden opgevolgd, die nadat ze weer waren opgepakt toch vrij snel werden vrijgelaten door de strafuitvoeringsrechtbank. En ik begrijp dat perfect.

Hoezo?

Nève: De enorme energie die ze stoppen in hun ontsnapping kunnen ze ook gebruiken als positieve energie om zich in de samenleving te re-integreren. Een van mijn cliënten werd veroordeeld voor diefstal. Hij ontsnapte in zijn onderbroek uit de gevangenis door een cipier te bedreigen met een neppistool dat hij in zijn cel uit broodkruim had gekneed. Voor die ontsnapping werd hij bij verstek veroordeeld tot nog eens vijftien jaar cel. Zeventien jaar na die veroordeling werd hij opgepakt in Nederland. De Nederlandse politie schrok er zelf van: wat moesten ze met die man doen? Ze konden hem totaal niets verwijten. Hij woonde al die jaren rustig in de buurt van Haarlem en werkte al zeventien jaar als postbode, zonder het minste probleem. Hij vertelde me dat hij al die jaren wel heel voorzichtig was geweest, en voor elk rood licht stopte om zeker geen overtreding te begaan. (lacht) Op een bepaald moment kreeg hij ruzie met zijn vriendin, en ze heeft hem uit wraak aangegeven bij de politie. De Nederlandse rechter begreep er niets van. Zeventien jaar na zijn ontsnapping moest hij in Luik weer voor het hof van assisen verschijnen. De procureur eiste een zeer zware straf. Ik heb gepleit dat hij niet meer dezelfde man was die decennia geleden een misdrijf had gepleegd. Wel, de volksjury heeft hem vrijgesproken en hij woont nu weer in Nederland. Die cliënt was een mooi voorbeeld van hoe iemand kan veranderen en zijn leven grondig kan omgooien.

Toch loopt het soms dramatisch fout. De moordenaar en verkrachter van Julie Van Espen liep vrij rond in afwachting van zijn proces in beroep voor een andere verkrachting. Hij kreeg nu levenslang.

Nève: Dat is uiteraard dramatisch. Maar die specifieke en zeer erge gevallen zijn een bijzonder kleine minderheid. Gelukkig maar. Uiterst gevaarlijke personen bestaan, maar veel minder dan men soms laat doorschemeren.

‘We moeten af van de mythe dat de overheid in staat moet zijn haar burgers totale veiligheid te garanderen.’ Een uitspraak van Marc Nève, als advocaat van Dutroux.

Nève: (lacht) Ik vind dat nog altijd een verstandige uitspraak. De overheid kán dat niet garanderen, ook al wekt ze die indruk, onder andere met de bouw van grote, dure gevangenissen.

Elke gevangene moet het perspectief hebben om vrij te komen, ook Marc Dutroux. Uiteraard met intensieve begeleiding.

U bent nu voltijds voorzitter van de Centrale Toezichtsraad Gevangeniswezen, en sinds 1979 advocaat. Hoe hebt u dat beroep zien veranderen?

Nève: Spijtig genoeg niet in positieve zin, toch niet in strafzaken. De evolutie is zelfs paradoxaal sinds de Salduz-wet (sinds 2016 hebben verdachten recht op bijstand van een advocaat bij verhoor door de politie, nvdr). Dat is een bijzonder belangrijke wet, want het is cruciaal dat een advocaat iemand van bij het eerste verhoor kan bijstaan. Maar een neveneffect van die wet is dat heel wat advocaten die weinig cliënten hebben en die geen specialist zijn in strafrecht zich voor de Salduz-lijst hebben gemeld, zodat ze worden opgeroepen zodra iemand wordt opgepakt voor verhoor. In Luik is de hoofdcommissaris van de politie komen klagen bij de stafhouder van de balie dat die ‘Salduz-advocaten’ helemaal niet tussenbeide kwamen bij een verhoor. Hij vertelde dat sommige advocaten op hun smartphone zaten te tokkelen tijdens het verhoor van hun cliënt en geen woord zeiden. Ze zijn daar dan met een opleiding voor jonge advocaten begonnen, maar ik vind het echt verontrustend hoe sommige advocaten hun beroep uitoefenen. Ook puur juridisch gaat de kwaliteit achteruit, heb ik de indruk.

U bent als Franstalige opgegroeid in Mol en spreekt perfect Nederlands. Hoe ervaart u verschillen tussen Vlamingen en Walen?

Nève: Mijn vader werkte in het Studiecentrum voor Kernenergie, en daarom zijn we naar Mol verhuisd. Na mijn studie ben ik aan de balie van Luik beland en nu woon ik op de taalgrens. Ik betreur vooral dat Luik Vlaanderen de rug toekeert. Ze denken nog altijd dat ze een onafhankelijk prinsbisdom zijn. Er is zo goed als geen belangstelling voor Vlaanderen en de Nederlandse taal. Ik heb het als advocaat vaak meegemaakt dat ik er documenten in het Nederlands moest indienen op de griffie. De verbazing! ‘Meester, hoe gaan we dat dóén? Hoe dúrft u dat?’ Ongelooflijke reacties.

Werd u raar bekeken als tweetalige advocaat?

Nève: (glimlacht) Ik werd ‘de Hollander’ genoemd omdat ik altijd met de fiets naar de rechtbank kwam.

Tot slot: als u zelf ooit in de gevangenis zou belanden, waar zou u dan willen zitten?

Nève: Goh, dat maakt mij niet uit. Het mogen er zelfs verschillende na elkaar zijn. Dan kan ik ze allemaal eens testen. (lacht)

Marc Nève

– 1953: geboren in Leuven

– 1973-1976: studie rechten in Namen en aan de UCL

– 1979: advocaat, gespecialiseerd in strafrecht aan balie van Luik

– Verdedigde o.a. Marc Dutroux, Farid ‘le Fou’ Bamouhammad, ‘Le petit Robert’ Van Oirbeek en terrorist Nizar Trabelsi

– 1991-2011: voorzitter van Avocats sans Frontières (ASF), ondervoorzitter van het Comité ter Preventie van Foltering van de Raad van Europa, voorzitter van de Commission prisons de la Ligue des droits humains’

– Sinds april 2019: voorzitter van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen

 

Spread the love

Laisser un commentaire